ബുദ്ധന്റെ കാലത്ത് മഗധത്തിൽ ഒതുങ്ങിനിന്നിരുന്ന ആ മതം കാലക്രമേണ ഇന്ത്യയിലെതന്നെ പ്രധാന മതങ്ങളിൽ ഒന്നായി വികസിച്ചു.
അശോകന്റെ കാലത്തോടുകൂടി ഇന്ത്യയുടെ അതിർത്തി കടന്ന് ഒരു ലോകമതമായി അത് രൂപംകൊണ്ടു.
ബുദ്ധമതത്തിൻ്റെ ഈ അസൂയാവഹമായ വളർച്ചയെ സഹായിച്ച കാരണങ്ങൾ പലതാണ്.'
ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ടത് ബുദ്ധന്റെ വ്യക്തിപ്രഭാവംതന്നെ.
'ഏഷ്യയുടെ പ്രകാശം' എന്നാണ് എഡ്വിൻ ആർനോൾഡ് ബുദ്ധനെ വിശേഷിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്.
മിസ്സിസ് റിസ്ഡേവീസിൻ്റെ അഭിപ്രായത്തിൽ ശ്രീബുദ്ധൻ ഏഷ്യയുടെ മാത്രമല്ല, 'ലോകത്തിന്റെ തന്നെ പ്രകാശ'മാണ്.
സ്വഭാവശുദ്ധിയും ത്യാഗ സന്നദ്ധതയും ബുദ്ധന് ജനലക്ഷങ്ങളുടെ ഹൃദയങ്ങളിൽ ചിരപ്രതിഷ്ഠ നേടിക്കൊടുക്കുകയും ബുദ്ധമതപ്രചചാരത്തെ ത്വരിതപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തു.
ഇന്ത്യയിലെ വിവിധ രാജാക്കന്മാരിൽനിന്നും ലഭിച്ച ആത്മാർത്ഥമായ പ്രോത്സാഹനവും ആ മതത്തിൻ്റെ വളർച്ചയ്ക്കു സഹായകമായി :: അശോകൻ, കനിഷ്കൻ, ഹർഷൻ
ബുദ്ധമതത്തിന്റെ പ്രചാരണവിഭാഗമായ സംഘം അനുഷ്ഠിച്ച സേവനങ്ങളും ബുദ്ധമതവികാസത്തിൽ നിർണ്ണായകമായ ഒരു പങ്കു വഹിച്ചു.
സാമൂഹ്യപരിഷ്കാരത്തെ ലക്ഷ്യമാക്കിയാണ് ബുദ്ധമതം പ്രവർത്തിച്ചത്. ഹിംസാത്മകമായിരുന്ന സാമൂഹ്യവിപ്ലവമായിരുന്നില്ല അതിൻ്റെ ലക്ഷ്യം.
ഈ സമീപനംമൂലം ബുദ്ധമതം സാമാന്യജനതയുടെ ദൃഷ്ടിയിൽ ആകർഷകമായ ഒരു തത്ത്വസംഹിതയായിത്തീർന്നു.
ജാതിരഹിതവും സാർവജനീനവുംമായ സ്വഭാവവിശേഷം വലിയൊരു ജനസമൂഹത്തെ അതിൻ്റെ സ്വാധീനവലയത്തിൽ കൊണ്ടുവന്നു. ബുദ്ധമതം സ്ഥാപിത താൽപര്യങ്ങളെ പ്രീണിപ്പിച്ചില്ല.
സാമൂഹ്യമായ അനീതികൾക്ക് അത് എതിരായിരുന്നു.
ബുദ്ധമതം പ്രഥമവും പ്രധാന്യവുമായി സമാധാനത്തിന്റെയും സൗഹാർദ്ദത്തിൻ്റെയും മതമായിരുന്നു.
മാനവ സമുദായത്തിന്റെ ഉദ്ധാരണമായിരുന്നു അതിൻ്റെ പരമോന്നതലക്ഷ്യം.
സർവോപരി ബുദ്ധമതതത്ത്വങ്ങൾ പ്രാദേശിക ഭാഷകളിൽക്കൂടിയാണ് പ്രചരിപ്പിച്ചത്.
സാധാരണ ജനങ്ങൾക്ക് ദുർഗ്രഹമായിരുന്ന സംസ്കൃതത്തിന് ഹിന്ദുമതം കല്പിച്ചിരുന്ന യാതൊരു പ്രാധാന്യവും ബുദ്ധമതം നല്കിയില്ല.
